Drugie wielkie jądro śródmózgowia, to położona nieco brzusznie i na boki od jądra czerwiennego istota czarna (substantia nigra Sóm- meringi). Barwę swą i nazwę zawdzięcza to jądro melaninowemu barwnikowi gromadzącemu się w komórkach tudzież związkom żelaza. Istota czarna, spotykana tylko u ssaków, ma kształt wydłużonej płytki ciągnącej się przez całą długość śródmózgowia. Składa się ona z dwu warstw. Od góry leży warstwa czarna (zona compactu s. nigra), bogata w pigment, zbudowana z dużych piramidowych komórek. Pod nią rozciąga się warstwa czerwona (zona rubra s. reticularis) o zabarwieniu żółtoczerwonym, złożona z komórek drobniejszych, przeważnie wrzecionowatych. Zamiast ciemnej melaniny występuje tutaj czerwonawa lipofuscyna. I to jądro jest ważnym członem układu pozapiramido- wego (str. 263).

Do układu pozapiramidowego zalicza się także twór siatkowaty nakrywki (formatio reticularis tegmenti], wypełniający wolne przestrzenie między wyraźnie odgraniczonymi jądrami. Twór siatkowaty śródmózgowia jest przedłużeniem analogicznej formacji rdzenia przedłużonego, a jego ciąg dalszy można odszukać w międzymózgowiu.

Neurony tworu siatkowatego śródmózgowia nie tworzą wyraźnie odgraniczonego obszaru, który można by pobudzać jako całość, lecz dzielą się na słabo odgraniczone obszary o rozmaitej funkcji. O niektórych ważniejszych takich obszarach, np. o ośrodku oddychania jest mowa w innym miejscu. Ogółem biorąc twór siatkowaty wykształca się jako układ koordynujący ruchy poszczególnych mięśni składające się na pewne czynności (str. 268) (ryc. 156, 157). Obok tego twór siatkowaty nakrywki odgrywa ogromną zasadniczą rolę jako narząd pobudzający i hamujący funkcje kory.